CÂU KỶ TỬ – 枸杞子

Tên khoa học

Lycium chinense Mil thuộc họ Cà.

Tên gọi khác: Kỷ tử, thiên tinh, địa tiên, khước lão, minh mục tử.

Xuất xứ

Câu kỷ tử có xuất xứ từ Trung Quốc, hiện nay chưa di thực về nước ta. Trong đó câu kỷ tử chất lượng đồng đều, thường được sử dụng làm thuốc có nguồn gốc từ Ninh Hạ (Trung Quốc).

Đặc điểm nổi bật

Kỷ tử là loài cây bụi nhỏ, cao khoảng 1m. Cành mảnh, cành non có góc cạnh, vỏ màu xám, bóng, thường có gai ngắn, mọc ở nách lá, dài khoảng 5 cm. Lá mọc so le hoặc nhiều chùm; lá hình trứng thuôn dài đến hình mũi mác dài 2-6 cm, rộng 0,6-2,5 cm, đỉnh nhọn hoặc tù, gốc thuôn hẹp, toàn bộ, nhẵn cả hai mặt. Hoa ở nách, thường đơn độc hoặc nhiều hoa thành chùm: đài hoa, dài 3-4 mm, đỉnh 3-5 thùy; tràng hoa hình phễu, phần dưới của ống thuôn nhọn, sau to dần lên trên, dài khoảng 5 mm. Quả mọng hình trứng hoặc thuôn dài, dài 0,5 – 2 cm, đường kính 4 – 8 mm, màu đỏ sẫm hoặc đỏ cam. Hạt rất nhiều, hình thận và dẹt, màu vàng nâu. Thời kỳ ra hoa từ tháng 6-9, đậu quả từ tháng 7-10. Trong đông y sử dụng quả kỷ tử thu hái của cây trồng trên 3 năm , sau khi phơi khô quả có màu đỏ tươi hoặc đỏ sẫm, vỏ dẻo, teo lại, nhiều cùi, vị ngọt, chua nhẹ.

Tác dụng

Trong y học cổ truyền, câu kỷ tử vị ngọt, tính bình, quy kinh can, thận, phế, có tác dụng bổ can thận, làm sáng mắt. Loại thảo dược này được ứng dụng nhiều nhằm:

• Bổ thận cố tinh: Liệt dương, di tinh, đau lưng,mỏi gối… do thận dương hư.
• Làm sáng mắt, chữa quáng gà, suy giảm thị lực do can huyết hư.
• Chữa ho do âm hư.
• Chữa chứng âm hư gây miệng khát, đau nhức trong xương.

Khoa học hiện đại cũng đã chứng minh thêm nhiều tác dụng khác của câu kỷ tử như:

• Cung cấp năng lượng: Trong câu kỷ tử có chứa hàm lượng lớn  vitamin A, C, acid amin, kali, phospho, canxi, chất xơ, protein cung cấp năng lượng cho cơ thể, tạo cảm giác no
• Chống lão hóa: Cây kỷ tử ức chế đáng kể việc sản xuất LPo ở gan, và tăng hoạt tính của gluten peroxidase trong máu và hoạt động của superoxide dismutase hồng cầu tăng lên; các thí nghiệm trên người cho thấy nó có thể ức chế đáng kể việc sản xuất LPo huyết thanh và tăng hoạt động của GSH-Px trong máu. Điều này chứng minh chiết xuất từ ​​câu kỷ tử có tác dụng chống lão hóa.
• Kiểm soát lượng đường trong máu: Chiết xuất câu kỷ tử có thể làm giảm đáng kể và lâu dài lượng đường trong máu ở chuột, tăng khả năng dung nạp glucose và ít độc hơn.Hỗ trợ giảm cân.
• Tăng cường miễn dịch: Câu kỷ tử có tác dụng tăng cường miễn dịch không đặc hiệu. Chuột được cho uống nước chiết xuất từ câu kỷ tử vừa cải thiện chức năng thực bào của đại thực bào vừa tăng cường mức độ lysozyme trong huyết thanh . Thảo dược này có thể làm tăng hồng cầu và số lượng tế bào tạo kháng thể trong lá lách của chuột.
• Ngăn ngừa tổn thương gan: Betaine hydrochloride trong quả kỷ tử có thể làm tăng đáng kể phospholipid trong huyết thanh và gan chuột. Câu kỷ tử còn làm giảm mức độ tổn thương gan do carbon tetrachloride gây ra.
• Cải thiện chức năng thận: Sử dụng câu kỷ tử lâu dài có thể giúp chống lại các gốc tự do, làm giảm mức độ malondialdehyde trong mô thận, ngăn ngừa lão hóa ty thể và cải thiện chức năng thận..

Đối tượng sử dụng

• Người đau lưng, mỏi gối, di tinh, liệt dương,… do thận hư.
• Người bị suy giảm thị lức, quáng gà.
• Người bị ho do âm hư: Ho ít đờm, đau ngực, ra mồ hôi trộm, gò má đỏ, miệng khô,…
• Người mắc chứng âm hư: Hoa mắt, chóng mặt, ù tai, người gầy, triều nhiệt.
• Người muốn tăng cường hệ miễn dịch.
• Người bị suy giảm chức năng gan, thận.
• Người muốn giảm cân, cải thiện ngoại hình.

Cách dùng – liều dùng

Dùng thuốc sắc lấy nước, ngâm rượu, pha trà.

Liều dùng: 6 – 12g/ngày

Sách Ngoại Đài Bí Yếu đời Đường có bài rượu kỉ tử ( 1 kg kỉ tử +2 lít rượu ngon) dùng để bổ hư trừ lao nhiệt.

Lưu ý

• Câu kỷ tử có thể tương tác với Warfarin và các thuốc điều trị đái tháo đường, tăng huyết áp. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng.

Bảo quản

Bảo quản trong lọ, túi kín ở nơi khô ráo, thoáng mát.

Câu chuyện thú vị

Chuyện kể rằng vào thời nhà đường Đường (Trung Quốc), tể tướng Phòng Huyền Linh do giúp Đường Thái Tông cai quản việc triều chính nên phải thường xuyên phải căng thẳng gây suy kiệt về cả thể chất lẫn tinh thần.Khi đó, Tể tướng được Thái y bắt mạch và cho dùng món canh kỷ tử nấu cùng mộc nhĩ trắng thường xuyên nên dần hồi phục sức khỏe, tinh thần tráng kiện.

Câu kỷ tử còn có tác dụng làm sáng mắt nên còn được gọi được gọi là “Minh mục tử”.  Chuyện kể rằng ở Ninh An, tỉnh Ninh Hạ (Trung Quốc) có một người vợ khóc chồng đến nỗi mù cả hai mắt. Để chữa bệnh cho mẹ, người con gái tên là Câu Hồng Quả đã leo đèo, lội suốt khắp nơi để tìm thuốc. Cảm động trước lòng hiếu thảo của cô gái, tiên ông Bạch Hổ Tử đã chỉ cho cô đi hái câu kỷ tử về để làm thuốc uống cho mẹ. Sau một thời gian uống câu kỷ tử, mắt của người mẹ đã sáng trở lại một cách thần kỳ.

Sưu tầm: 34 lý do cần phải uống nước Câu kỷ tử mỗi ngày

30-Cải thiện trí nhớ: Câu kỷ tử cũng là loại thuốc bổ não đầu tiên được dùng ở Châu Á. Nó chứa betain, vào cơ thể chuyển đổi thành choline, một chất làm tăng cường và có khả năng phục hồi trí nhớ.