Tên khoa học

Eucommia ulmoides thuộc họ Đỗ trọng.

Tên gọi khác: Tự trọng, mộc miên, ngọc ti bì.

Xuất xứ

Đỗ trọng có nguồn gốc từ Trung Quốc, Liên xô cũ. Loại cây này đã được đưa về trồng tại Việt Nam từ những năm 1965. Tuy nhiên, hiện nay đỗ trọng vẫn chưa được trồng nhiều nên nước ta vẫn phải nhập loại thảo dược này từ các tỉnh Vân Nam, Quảng Đông, Quảng Tây, Tứ Xuyên,… (Trung Quốc).

Đặc điểm nổi bật

Cây cao khoảng 10 – 20 mét, luôn xanh tươi. Cành con nhẵn, màu nâu vàng hoặc màu vàng nhạt, có mấu. Lá đơn mọc so le, hình elip hoặc hình trứng, dài 7-15 cm, rộng 3,5-6,5 cm, chóp nhọn, gốc rộng hình nón, mép có răng cưa, các lá non mọc thưa ở phía trên, phía dưới có nhiều lông, phía trên các lá già nhẵn, ít lông ở đầu gân dưới, cuống lá dài 1-2 cm. Hoa đơn tính, mọc ở nách lá bắc ở gốc cành hàng năm, có cuống hoa; hoa đực có 6-10 nhị ; hoa cái có một noãn và thuôn dài. Bầu nhụy , bầu nhụy có 1 bầu, ở đỉnh có 2 hạt chia đôi . Quả hình trứng, thuôn và dẹt, đỉnh lõm, bên trong có 1 hạt. Thời kỳ ra hoa từ tháng 4 đến tháng 5. Ra quả vào tháng 9. Vị thuốc đỗ trọng sử dụng trong đông y là vỏ được bóc từ những cây có đường kính to, ép thẳng, xếp thành đống, sau 6 – 7 ngày thấy mặt trong có màu đen thì đem phơi khô. Bên ngoài vỏ thường có màu xám, khi bẻ thì thấy có các sợi tơ.

Tác dụng

Theo y học cổ truyền, đỗ trọng vị ngọt, hơi cay, ấm quy kinh can, thận. Loại thảo dược này có tác dụng ôn bổ can thận, làm mạnh khỏe gân xương, chữa đau lưng và an thai.

Bên cạnh các tác dụng theo y học cổ truyền, các nhà khoa học đã phát hiện thêm nhiều tác dụng khác đối với sức khỏe của đỗ trọng.

• Bảo vệ tim mạch: Đỗ trọng đóng vai trò như một tác nhân giãn mạch phụ thuộc vào oxit nitric và được cho là có liên kết với các kênh kali. Đỗ trọng đã được chứng minh là có thể ngăn ngừa sự tái tạo lại tăng huyết áp có liên quan đến việc ức chế men aldose reductase. Việc sử dụng lignans trong đỗ trọng ở người tăng huyết áp nhờ tái tạo mạch máu đã được báo cáo như là một phương thức điều trị mới. Đỗ trọng cũng cho thấy đặc tính hạn chế tăng lipid máu bằng cách ức chế sinh tổng hợp axit béo và cholesterol ở gan
• Chống oxy hóa: Đặc tính chống oxy hóa mạnh của đỗ trọng đã được thiết lập trong các nghiên cứu in vivo và in vitro. Chiết xuất của đỗ trọng được báo cáo là làm tăng hoạt động của hồng cầu, superoxide dismutase, catalase và glutathione peroxidase và làm giảm nồng độ của hydrogen peroxide và lipid peroxide trong hồng cầu, gan và thận. Hợp chất aucubin của đỗ trọng đã được chứng minh là có tác dụng bảo vệ da chống lại tác động của tia UV.
• Kháng khuẩn, kháng virus và chống viêm: Chiết xuất etanol của đỗ trọng có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm. Các chiết xuất từ đỗ trọng làm giảm sự bài tiết của các cytokine tiền viêm.
• Bảo vệ thần kinh: Đỗ trọng thể hiện đặc tính ức chế acetylcholinesterase in vitro (172  μ g / mL) IC 50 và tác dụng bảo vệ thần kinh chống lại protein beta-amyloid.
• Bảo vệ, kích thích quá trình tái tạo xương: Đỗ trọng tham gia tích cực vào các cơ chế khởi tạo nguyên bào xương, tăng cường quá trình tạo xương, giảm hủy cốt bào, và do đó ngăn ngừa quá trình tiêu xương. Đỗ trọng cũng được báo cáo có khả năng giải phóng hormone tăng trưởng có vai trò quan trọng trong quá trình tái tạo và trưởng thành xương.
• Cân bằng nội tiết tố: Đỗ trọng có chứa isoflavonoid, có đặc tính giống như estrogen, liên kết với các thụ thể estrogen của con người. Các nghiên cứu trên động vật in vivo được thực hiện bằng cách sử dụng đỗ trọng bằng đường uống có tác dụng tăng cường androgen và nội tiết tố.
• Bảo vệ gan: Đỗ trọng làm giảm đáng kể sự tích tụ lipid ở gan do CCl 4 gây ra . Vị thuốc này còn tăng cường hoạt động của enzym lysosome làm giảm nhu cầu protein.

Đối tượng sử dụng

• Người di tinh, liệt dương, hoạt tinh do thận dương hư.
• Người xương yếu, đau lưng, đau đầu gối, viêm khớp, thoái hóa khớp.
• Người bị động thai, hay bị sảy thai, đẻ non.
• Người bị đau bụng kinh, rong kinh, viêm vùng chậu mạn tính.
• Người tăng huyết áp.
• Người suy giảm chức năng gan.

Cách dùng – liều dùng

Dùng thuốc sắc lấy nước hoặc tán bột dùng.

Liều dùng:6 – 20g/ngày.

Lưu ý

• Sử dụng đỗ trọng khô tốt hơn so với dùng tươi.

Bảo quản

Bảo quản trong lọ, túi kín ở nơi khô ráo, thoáng mát.

Câu chuyện thú vị

Chuyện kể rằng tại một ngôi làng nhỏ trên núi dưới chân núi Hoa Sơn, tỉnh Thiểm Tây, có một gia đình, người con trai Lý Hạo Hiếu rất trung thực. Người mẹ già sáu mươi đột ngột đổ bệnh, nằm liệt giường. Đại phu đã bắt mạch  và bốc thuốc cho bà, sau khi uống mấy thang thuốc mà bệnh tình của mẹ anh vẫn không thuyên giảm, Lý Hạo Hiểu rất lo lắng. Đại phu nói với anh rằng có một loại nấm mọc trên vách núi Hoa Sơn, chỉ cần dùng nó thì bệnh của mẹ sẽ khỏi. Hạo Hiếu liền đeo thúng vào lưng, cầm cuốc leo lên núi Hoa Sơn vách đá như cắt, cao ngất trời mây để chữa bệnh cho mẹ già. Hạo Hiếu đã vượt đường núi hiểm trở, trèo non vượt suối, cuối cùng hái được cây nấm nhưng sơ ý bị bong gân, đau lưng, tay run cầm cập rồi ngã xuống núi. Không biết đã qua bao lâu, Hạo Hiếu từ từ tỉnh dậy, cảm thấy cây nấm vẫn còn ở đó, trong lòng nhẹ nhõm hơn, tuy rằng muốn leo lên nhưng không thể đứng dậy, đành phải dựa vào một thân cây. Trời đột nhiên tối sầm lại, Hạo Hiếu nghe thấy tiếng hạc liền mở mắt ra đã thấy phía trước có một ông lão có khuôn mặt trẻ con.Hạo Hiếu vùng vẫy và hét lên: “Ông ơi, cứu cháu với, cháu phải nhanh chóng về nhà để cứu mẹ cháu …”. Ông già đáp lại với một nụ cười nhân hậu. “Nhóc con, thắt lưng của con đau không nghiêm trọng, đừng nhúc nhích, chờ ta tới khám bệnh cho con.” Vừa nói, lão nhân vừa lấy trong ngực ra một cái bầu nhỏ, đưa tay chạm vào một khúc vỏ cây, chỗ vỏ cây bị bẻ ra, bóc lấy sợi tơ, nhét vào bầu rồi lắc lư thành nước. Sau khi uống, một hồi lưng eo của Hạo Hiếu không còn đau nữa. Lão nhân cười và nói với Hạo Hiếu: “Nhóc con, mau về nhà đi, mẫu thân còn đang đợi thuốc.”

Hạo Hiểu nắm tay ông lão, cảm ơn và muốn biết tên ông lão. Ông lão chỉ vào cây to và hô mặt trời – cây này mọc trong đất, là của chung cho người ta. Cần gì phải làm nên tên tuổi để đỡ nguy hiểm và tránh  tà khí. Nói xong, lão cưỡi con hạc trắng và bay đi.

Hảo Hiếu nhìn theo bóng lưng của ông lão, không hiểu ý nên về nhà ngay và đưa nấm cho mẹ để chữa bệnh. Khi quay lại gốc cây, chàng thấy cây phủ đầy lá xanh có hình bầu dục và răng cưa. Hạo Hiếu lẩm nhẩm lời của ông lão và reo lên:” A! Đây là Đỗ Trọng.”