Ánh nắng mặt trời (tia UV) và những tác động đến làn da

Tia cực tím là gì?

Ánh sáng Mặt trời có thể chia làm 3 loại là tia hồng ngoại, ánh sáng con người có thể nhìn thấy và  tia cực tím. 

Như vậy tia cực tím  (Utraviolet – UV) là một thành phần của ánh sáng Mặt trời (ánh nắng). Chúng có bước sóng ngắn hơn các tia hữu hình khác vì vậy chúng ta không thể nhìn thấy tia UV. 

Thành phần và tác động của các loại tia UV với sức khỏe
Thành phần và tác động của các loại tia UV với sức khỏe

Theo Chương trình Độc học Quốc gia (National Toxicology Program – NTP), hầu hết các tia UV con người tiếp xúc đều bắt nguồn từ mặt trời. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 10% ánh sáng mặt trời là tia UV, và chỉ 1/3 trong số này là có khả năng thâm nhập vào bầu khí quyển của trái đất. Trong số những tia UV có thể đến được Trái đất, thì có 95% là tia UVA và 5% là tia UVB. Chưa có nghiên cứu hay đo lường nào cho thấy sự xuất hiện của tia UVC trong khí quyển của trái đất, vì tầng ozon, phân tử oxy và hơi nước ở tầng khí quyển trên đã hấp thụ toàn bộ các tia UV với bước sóng ngắn nhất này. Tuy nhiên, theo Báo cáo lần thứ 13 về chất gây ung thư của NTP: “Các tia bức xạ cực tím phổ rộng – bao gồm tia UVA và UVB – là những chất gây hại mạnh nhất và gây tổn hại nhiều nhất cho sinh vật trên Trái Đất”.

Tia UV  có bước sóng ngắn hơn thì lại tương tác với các tế bào tạo ra các gốc tự do có hoạt tính cao. Tia cực tím làm phát sinh những oxy hoạt tính (free radical) làm tế bào bị oxy hóa. Các oxy hoạt tính này làm tăng nguy cơ lão hóa (xuất hiện các vết thâm, nám, tàn nhang) và thúc đẩy quá trình xơ vữa động mạch, tiểu đường do tuyến hoocmon insulin bị oxy hóa (những người già thường gặp vấn đề này một phần là từ những ngày mưa dầm thấm lâu không chống nắng tốt, ngoài ra thì còn do sự lão hóa tự nhiên, chế độ ăn uống và sinh hoạt nữa).

Sự ô xi hóa được gây ra bởi sự mất cân bằng giữa sự sản sinh các gốc tự do và khả năng của cơ thể trung hòa chúng với các chất chống ô xi hóa. Chẳng hạn tia UV là những ánh sáng có bước sóng ngắn, nên chúng chỉ có thể xâm nhập vào biểu bì và hạ bì (các lớp da phía trên), không đến lớp mô dưới da (lớp ở phía dưới) tuy nhiên vẫn gây nên sự xáo trộn trong các mô.

Chỉ số tia UV phụ thuộc vào những yếu tố nào?

Độ cao của mặt trời: 

Mặt trời càng đứng bóng, mức độ bức xạ UV càng lớn. Bức xa UV thay đổi theo thời gian trong ngày và trong năm, với mức tối đa vào khoảng giữa trưa trong những tháng mùa hè. Trong ngày, tia UV thường cao nhất vào gần buổi trưa và đầu giờ chiều (từ 10h sáng đến 16h chiều), đặc biệt là vào cuối mùa xuân, mùa hè và đầu mùa thu. Vì vậy, mức độ tia UV thay đổi trong suốt cả ngày, thấp hơn vào buổi sáng, cực đại vào giữa ngày và giảm dần khi mặt trời lặn. 

Độ che phủ của mây: 

Bức xạ UV cao nhất khi trời quang đãng. Tuy nhiên, ngay cả khi trời có mây, bức xạ UV vẫn ở mức cao do sự tán xạ tia UV bởi các phân tử nước và hạt mịn trong tầng khí quyển. Bóng râm của các đám mây hầu như không làm giảm ảnh hưởng của tia UV. Vì vậy, tia UV vẫn có thể gây hại cho da và mắt, ngay cả vào mùa đông và những ngày nhiều mây hoặc mưa.

Độ cao so với mực nước biển: 

Càng ở trên cao so với mực nước biển, tầng khí quyển càng lọc được ít bức xạ UV. Với mỗi 1.000 m tăng cao so với mực nước biển, mức độ UV tăng khoảng 10-12%.

Phụ thuộc vào vĩ độ: 

Càng gần xích đạo, bức xạ UV càng cao. Ở càng xa vị trí này, nguy cơ càng ít hơn.

Sự phản xạ của bề mặt: 

Bức xạ UV có thể “bật” ngược lại khi tiếp xúc với các bề mặt phản chiếu bao gồm nước, cát và tuyết. Tuyết có thể phản xạ tới 80% lượng bức xạ UV, cát khô ở bãi biển phản xạ khoảng 15% và nước biển khoảng 25%. Vì vậy, những vận động viên bơi lội, trượt tuyết, người đi câu cá hoặc tắm biển có thể bị tác động bởi lượng tia UV tăng cao từ cả bên trên và bên dưới. 

Phụ thuộc vào tầng ozone: 

Ozone hấp thụ một phần bức xạ UV trong ánh sáng mặt trời chiếu xuống Trái Đất. Lượng ozone càng lớn, bộ lọc bảo vệ được cung cấp bởi khí quyển càng tăng. Sự suy giảm tầng ozone có khả năng làm trầm trọng thêm các ảnh hưởng sức khỏe do tiếp xúc với bức xạ UV. Khi tầng ozone trở nên mỏng hơn, con người sẽ tiếp xúc với mức độ bức xạ UV cao hơn, đặc biệt là tia UVB. 

Theo WHO, các nhà khoa học dự đoán việc giảm 10% lượng ozone hiện nay có thể gây thêm 300.000 ca ung thư da không phải khối u ác tính, 4.500 khối u ác tính và 1,6-1,75 triệu ca đục thủy tinh thể trên toàn thế giới mỗi năm.

Chỉ số tia UV như thế nào là nguy hiểm?

Chỉ số tia UV dự đoán cường độ bức xạ tia UV vào buổi trưa và được tính theo thang điểm từ 1 đến 11+.

Thang điểm từ 1 đến 11+ chỉ ra mức độ nguy hiểm của chỉ số tia UV. Ảnh: WHO.
Thang điểm từ 1 đến 11+ chỉ ra mức độ nguy hiểm của chỉ số tia UV. (Ảnh: WHO)

– Chỉ số tia UV 0-2,9: Chỉ số này cho thấy lượng bức xạ mặt trời trong ngày rất thấp. Bạn sẽ ít bị ảnh hưởng bởi các tác hại của tia UV hơn. Hầu hết mọi người có thể ở dưới ánh nắng mặt trời khoảng 1 giờ trong thời gian cao điểm (từ 10h sáng đến 16h chiều) mà không bị cháy nắng.

– Chỉ số UV 3-5,9: Lúc này lượng bức xạ UV đang ở mức trung bình. Các vấn đề về tia UV đối với da sẽ nghiêm trọng hơn một chút nhưng vẫn nằm trong ngưỡng cho phép. Những người có làn da nhạy cảm dễ bị cháy nắng trong vòng 20 phút. Đội mũ có vành rộng và kính râm để bảo vệ mắt. Luôn sử dụng kem chống nắng có chỉ số SPF ít nhất là 30 và mặc áo dài tay khi đi ra ngoài.

– Chỉ số UV 6-7,9: Chỉ số này cho thấy lượng bức xạ mặt trời khá cao. Bạn nên cẩn thận hơn mỗi khi ra đường. Đội mũ rộng vành và kính râm để bảo vệ mắt, mũi và vành tai. Bạn cũng nên bôi kem chống nắng có chỉ số SPF ít nhất là 30, mặc quần áo dài.

– Chỉ số UV 8-10,9: Những ngày hè thường có lượng tia UV rất cao, từ 8-10. Nếu bạn không cẩn thận, khả năng bạn bị cháy nắng là rất cao. Người có làn da nhạy cảm có thể bị bỏng trong vòng chưa đầy 10 phút. Giảm thiểu phơi nắng từ 10h đến 16h. Bôi kem chống nắng có chỉ số SPF ít nhất là 30. Nên đeo kính râm, mặc quần áo dài với chất liệu dày dặn khi ra ngoài trời.

– Chỉ số UV hơn 11: Mức độ UV trong ngày đáng báo động. Bạn có thể bị bỏng chỉ trong vòng 5 phút khi không bảo vệ. Tốt nhất bạn nên ở trong nhà và đóng cửa lại thay vì ra đường vào thời điểm này.

Tia UVA và UVB và những tác động đến làn da  

 1/ 95% tia cực tím là UVA

UVA là loại tia có bước sóng dài 400 – 320nm nên chúng có thể thâm nhập sâu vào tận lớp bì của da. Khi UVA đi xuyên qua lớp biểu bì da, chúng làm tổn hại lớp đáy của biểu bì, kích thích tăng sản sinh của sắc tố melanin (nguyên nhân chính gây sạm da, nám, tàn nhang và các vết thâm). UVA cũng đồng thời phá hủy tế bào langerhands dẫn đến khả năng miễn dịch của da bị suy giảm. Các tế bào liên kết cũng chịu tác động lớn từ UVA. Collagen và elastin là 2 loại protein đóng vai trò quyết định chống lại sự lão hóa của làn da. Tuy nhiên bởi khả năng xuyên sâu vào da mà UVA phá hủy được các cấu trúc liên kết này và hậu quả là sự hình thành của nếp nhăn, mụn, tàn nhang, sạm da….

Điều đáng lo ngại là các nhà Vật lý học cùng các chuyên gia da liễu đã thực hiện nhiều thí nghiệm và đưa ra kết luận tia UVA có khả năng xuyên qua những lớp quần áo mỏng thậm chí chúng còn xuyên qua cả lớp kính cửa sổ rất dễ dàng. Như vậy việc bảo vệ da bạn trước UVA trở nên khó khăn hơn rất nhiều. 

Tác động của tia UV lên da
Tác động của tia UV lên da

Đây cũng là đáp án cho thắc mắc của rất nhiều người rằng họ thường xuyên ngồi trong phòng, ra đường trang bị áo chống nắng cẩn thận nhưng da vẫn bị tổn thương. 

Thời gian tia UVA nhiều nhất là trong ngày

  • Từ trước 10h00 sáng – sau 2h00 chiều (chiếm khoảng 99% lượng tia cực tím chiếu xuống mặt đất).
  • Từ khoảng 10h00 – 2h00 chiều (chiếm khoảng 95%).

2. UVB và những tác động lên da

Tia UVB là loại tia cực tím có bước sóng nhỏ ( 290-320 nm) và bị chặn một phần bởi tầng khí quyển đồng thời cũng bị chặn lại bởi quần áo thông thường hoặc cửa kính. Nói như vậy không có nghĩa là tia UVB không gây những ảnh hưởng nghiêm trọng lên da. 

Trước hết UVB lá nguyê nhân chủ yếu gây ra khô da, nẻ da, cháy nắng, sạm da, đồi mồi… do chúng có thể tấn công trực tiếp vào lớp biểu bì của da. 

Một trong các cơ chế gây ung thư da là do UVB tác động lên lớp đáy của biểu bì sản sinh ra các tế bào bị hỏng. Sau đó một thời gian các tế bào này liên kết với nhau. 

UVB có thể gây tổn thương da, gây hiện tượng đỏ rát, bỏng da và cháy nắng. Nếu thời gian tiếp xúc với tia này nhiều thì sẽ khiến da bị sưng phù, lâu hơn có thể làm cơ thể bị đau nhức và sốt (một phần lý do mà bạn đi nắng nhiều dễ bị sốt).

Tia này xuyên qua lớp biểu bì, khoảng 10% đến được lớp bì. Tác động của tia UVB đến da mạnh so với UVA, và là nguyên nhân gây tổn thương da, ung thư da và tổn thương mắt. Rất may, tia UVB chỉ tác động lên da khi bạn tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời.

Tia UVB là tia có bước sóng từ 315 – 280nm. Về thời gian hoạt động:

  • Khoảng trước 10h sáng và sau 2h chiều, chiếm 1% lượng tia cực tím chiếu xuống Trái Đất.
  • Từ khoảng 10h sáng – 2h chiều chiếm 5%.

Chính bởi những tác động tiêu cực của UVA và UVB bạn nên lựa chọn kem chống nắng phổ rộng vừa chống được tia UVA vừa kiểm soát được tác hại của UVB. 

Xem thêm: Những điều cần biết về kem chống nắng

BS Thanh Mai

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *