XÍCH TIỂU ĐẬU – 赤小豆

Tên khoa học

Tên khoa học: Vigna angularis

Là cây họ đậu thuộc họ Đậu (Leguminosae).

Tên thường gọi là đậu đỏ con, đậu đỏ nhỏ, đậu adzuki

Xuất xứ

Xích tiểu đậu có nguồn gốc từ Trung Quốc và đã được trồng ở Nhật Bản ít nhất 1000 năm. Ngày nay, bạn có thể tìm thấy chúng ở các vùng trồng thuộc Đài Loan, Ấn Độ, New Zealand, Hàn Quốc, Philippines, Việt Nam và các vùng khí hậu ấm hơn của Trung Quốc.

Đặc điểm nổi bật

Xích tiểu đậu rất dễ nhầm với Hồng đậu.

Xích tiểu đậu có hình dáng thuôn dài và hơi dẹt. Kích thước trung bình dài 5-8mm và đường kính 3-5mm. Bề mặt màu đỏ tím, xỉn màu hoặc hơi bóng. Một mặt có rốn lồi thẳng, lệch về một đầu, màu trắng, chiếm khoảng 2/3 tổng chiều dài, ở giữa lõm xuống thành rãnh dọc. Vỏ của xích tiểu đậu không dễ dàng để phá vỡ. Có 2 lá mầm, màu trắng sữa. Khí nhẹ, vị hơi ngọt.

Tác dụng

Theo y học cổ truyền xích tiểu đậu có tác dụng thông hành thủy, tán huyết ứ, lợi tiểu, tiêu thũng bài nùng, thanh nhiệt giải độc, thông nhũ hạ thai, chỉ khát giải tửu. Xích tiểu đậu thường được dùng trong các bài thuốc điều trị mụn nhọt, sang thương, tả lị, hương cảng cước, lợi tiểu và giải khát.

Theo y học hiện đại, xích tiểu đậu được xếp vào nhóm thực phẩm bổ dưỡng rất giàu protein, chất xơ, sắt, canxi, folate và nhiều chất dinh dưỡng khác với chỉ số đường huyết GI thấp. Đậu đỏ con có thể giúp cải thiện tiêu hóa, bảo vệ thận và tim, làm mạnh xương, tăng khối lượng cơ, giải độc gan và giảm cholesterol.

Tác dụng giảm cân, kiểm soát cân nặng

Kể từ thời nhà Đường ở Trung Quốc, đậu đỏ đã được sử dụng để kiểm soát cân nặng. Ngày nay các nhà khoa học càng chú ý về tác dụng này của đậu Adzuki.

• Nghiên cứu của Trường Khoa học Thực phẩm và Kỹ thuật Dinh dưỡng – trung Quốc công bố tháng 9 năm 2021 trên Tạp chí Dinh dưỡng cho thấy xích tiểu đậu có thể làm giảm đáng kể bệnh béo phì do ăn nhiều chất béo gây ra, điều chỉnh rối loạn chuyển hóa lipid, giảm tổn thương chức năng gan và gan nhiễm mỡ liên quan đến béo phì, đồng thời cải thiện cân bằng nội môi glucose và nội độc tố chuyển hóa. Ngoài ra, lợi ích sức khỏe của đậu adzuki có thể liên quan đến việc điều chỉnh rối loạn hệ vi sinh vật đường ruột, ức chế sự lây lan của vi khuẩn có hại và thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn có lợi.
• Đại học Mie – Nhật Bản ngày 9 tháng 5 năm 2023 vừa công bố kết quả nghiên cứu về đậu Adzuki. Những phát hiện hiện tại cho thấy rằng C7G và E7G là các hợp chất hoạt động chính trong đậu Adzuki và có khả năng ức chế khả năng hòa tan của mixen, liên kết với axit mật và ngăn chặn sự hấp thụ cholesterol. Nghiên cứu hiện tại hỗ trợ các lợi ích sức khỏe của xích tiểu đậu như một loại thực phẩm, thuốc và ứng dụng của các polyphenol trong đậu như các chất bổ sung thuốc để ngăn chặn sự gia tăng cholesterol.

Bảo vệ tim mạch, chống lão hóa

• Ngăn ngừa sự tổn thương của tế bào: Xích tiểu đậu chứa ít nhất 29 loại chất chống oxy hóa khác nhau giúp ngăn ngừa một số loại tổn thương tế bào. Các chuyên gia khuyên bạn nên tiêu thụ thực phẩm giàu chất chống oxy hóa thay vì bổ sung chất chống oxy hóa, vì chất bổ sung liều cao có thể gây hại.
• Cải thiện sức khỏe tim mạch. Một chế độ ăn uống thường xuyên bao gồm các loại đậu đã được chứng minh là giúp giảm cholesterol toàn phần và LDL hoặc cholesterol “xấu” . 
• Chống lão hóa. Một nghiên cứu kéo dài 7 năm với 785 người từ 70 tuổi trở lên từ 5 quốc gia khác nhau cho thấy mối liên hệ chặt chẽ giữa việc ăn các loại đậu và sống lâu hơn.

Đối tượng sử dụng

• Người thừa cân, béo phì
• Người rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, tiểu đường
• Người hay bị mụn nhọt sưng viêm
• Người bí tiểu, đại tiện táo…
• Thanh nhiệt, giải khát
• Phụ nữ sau sinh ít sữa, tắc tia sữa.

Cách dùng – liều dùng

• Liều dùng 9-30g/ngày. Có thể tán bột bôi ngoài

Lưu ý

Trong “Bản thảo bị yếu” – Uông Ngang có ghi xích tiểu đậu có tác dụng thông nhũ hạ thai vì vậy phụ nữ mang thai nên thận trọng khi sử dụng. Cũng trong cuốn này có phần ghi chép “Xích tiểu đậu nhiên thấm tân dịch, cửu phục linh nhân khô sấu” vì thế cũng không nên dùng lâu dài gây mất tân dịch, người gầy. 

Bảo quản

Bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp.

Câu chuyện thú vị

Tống Nhân Tông – Hoàng đế thứ tư của nhà Bắc Tống một hôm bị sưng vùng má gần tai, các thái y không tìm ra cách chữa. Một hôm, vua mời một vị  đạo sĩ nổi tiếng đến chữa bệnh. Ông đạo sĩ Tán Năng bèn lấy 49 hạt xích tiểu đậu, niệm chú sau đó cho thêm ít bột dược liệu đắp vào vùng mụn sưng tấy của Vua. Một thời gian ngắn sau Vua liền khỏi bệnh. Quan Trung Quý – Nhậm Thừa Lượng chứng kiến tất cả nên rất ngưỡng mộ ông đạo sĩ.

Sau này Nhậm Thừa Lượng cũng bị lên mụn, được ông Phó Vĩnh chữa cho, Nhậm Thừa Lương nhận ra vị thuốc mà Phó Vĩnh sử dụng bèn hỏi có phải đó là Xích tiểu đậu. Ông Phó Vĩnh ngạc nhiên trước sự hiểu biết của Nhậm. Nhưng cũng chính lúc này, Nhậm mới phát hiện ra đạo sĩ Tán Năng làm chú chỉ là giả tạo. Sau này Nhậm có việc đến quận Dự Chương, gặp một thầy thuốc chữa bệnh mụn ung rất giỏi. Nhậm chứng kiến tài y thuật của ông thầy thuốc bèn hỏi: thứ ông dùng có phải xích tiểu đậu? Thầy thuốc kia kinh ngạc vội nói: tôi dùng nó để nuôi sống 30 miệng ăn, xin ông chớ nói bí mật này ra ngoài.

Xích tiểu đậu được các thầy thuốc xưa ứng dụng rất nhiều trong điều trị mụn nhọt, tiêu thủy thũng (chữa phù thũng), giúp phụ nữ sau sinh về sữa. Ngày nay y học hiện đại ứng dụng xích tiểu đậu trong kiểm soát cân nặng và các bệnh rối loạn chuyển hóa (tăng huyết áp, đái tháo đường, mỡ máu cao…).