Tổng quan về bệnh cước da tay chân – Chilblians

Cước da tay chân – Chilblains (CHILL-blayns) là tình trạng viêm đau các mạch máu nhỏ trên da xảy ra khi tiếp xúc nhiều lần với không khí lạnh. Khó ước tính tỷ lệ mắc bệnh cước da tay chân nhưng theo các nghiên cứu thì tình trạng này phổ biến ở phụ nữ hơn so với nam giới, với tỷ lệ tương ứng là 0,9 đến 2,1 trên 1.000 so với 0,6 trên 1.000. Các chuyên gia sẽ hướng dẫn bạn cách điều trị và dự phòng bệnh cước da tay chân khi mùa đông về.

1. Cước da là gì? 

– Là tính trạng da đổi màu đỏ hay xanh nhạt sau khi tiếp xúc với lạnh. Từ tiếng Anh Chilblians xuất phát từ tiếng Anh cổ, “chill” có nghĩa là lạnh và “blegen” có nghĩa là đau.

– Đặc trưng của bệnh: các nốt, sẩn, mảng hay dát màu từ đỏ đến tím ở vị trí tiếp xúc với lạnh, thường kèm theo ngứa, rát bỏng, đau.

2. Bệnh hay gặp đối tượng, thời gian nào?

 Hay gặp ở trẻ em, người già.

+ Cước da ở trẻ em có thể tái phát vào mỗi mùa đông, trong vài năm sau đó sẽ khỏi.

+ Cước da ở người cao tuổi có xu hướng nặng hơn hàng năm trừ khi tránh được các yếu tố làm nặng bệnh

Bệnh thường khởi phát vào mùa đông và đỡ khi sang xuân.

3. Tại sao chúng ta lại bị cước da?

Bệnh do phản ứng bất thường của mạch máu với lạnh (cơ chế cụ thể hơn mọi người xem comment ở dưới).

4. Biểu hiện của bệnh thế nào?

• Các dát, sẩn, nốt màu đỏ cho đến xanh tím. Trường hợp nặng có thể có bọng nước.
•  Số lượng một hoặc nhiều, xuất hiện cùng lúc.
•  Vị trí: đối xứng vùng đầu ngón chân, ngón tay, ít hơn ở gót chân, mũi, tai.
•  Triệu chứng kèm theo: ngứa, bỏng rát, đau.
•  Diễn biến: cấp hoặc mạn tính
  • Cấp tính: thường xuất hiện sau khi tiếp xúc với lạnh 12 – 24 giờ, và tự hết sau 1 -3 tuần
  • Mạn tính: tái phát, dai dẳng kéo dài nhiều tuần, thường hay gặp ở người già bị suy tĩnh mạch hay mắc bệnh lý hệ thống.

5. Tôi có cần làm xét nghiệm gì không?

– Không có xét nghiệm đặc hiệu để chẩn đoán.

– Trong trường hợp bệnh mạn tính kéo dài, có thể làm các xét nghiệm khi có các biểu hiện nghi ngờ các bệnh lý phối hợp, đặc biệt ở người già.

6. Chẩn đoán bệnh thế nào?

Dựa trên tiền sử và biểu hiện lâm sàng phù hợp khi thăm khám:

• Các dát, sẩn, nốt màu đỏ hoặc tím, phù nề, phân bố đối xứng tại vị trí các đầu cực
• Bệnh khởi phát sau khi tiếp xúc với lạnh
• Mức độ nặng của bệnh có liên quan đến những tháng thời tiết lạnh trong năm. Bệnh cải thiện sau khi không tiếp xúc với lạnh.

7. Cần phân biệt cước da với các bệnh gì?

Cần chẩn đoán phân biệt bệnh với các bệnh sau: Cước da lupus, Viêm mô mỡ do lạnh, xanh tím đầu cực, hội chứng Raynaud, cryoglobulin máu…

8. Điều trị cước da thế nào?

– Quan trọng nhất: giữ ấm tay chân 

– Các thuốc:

• Toàn thân: nifedipine 20-60mg/ngày có thể hiệu quả lên đến 70%. Gần đây có tác giả dùng pentoxyfylline 400mg 3 lần/ngày cũng cho hiệu quả.
• Tại chỗ: nitroglycerin 0,2%.
• Có thể dùng corticoid bôi tại chỗ loại mạnh hay trung bình tuy nhiên lợi ích không quá rõ ràng, chủ yếu giảm ngứa, đỏ.

9. Phòng cước da như thế nào?

Một số phương pháp phòng bệnh cước da đặc biệt với các bệnh nhân có khuynh hướng cước da mạn tính:

• Không hút thuốc (nicotin làm co mạch)
• Nhà và nơi làm việc nên tránh gió lùa vào mùa đông, có thiết bị sưởi ấm
• Giữ ấm tay chân bằng găng tay, tất.
• Găng tay chống thấm khi làm việc trong nước
• Ngâm tay trong nước ấm vài phút có thể làm ấm tay trong vài giờ
• Tập thể dục
• Hạn chế các thuốc co mạch: caffein, thuốc thông mũi và hỗ trợ ăn kiêng
• Dùng các thuốc giãn mạch như nifedipine trong mùa đông

BS Hoàng Văn Tâm, BS Nguyễn Doãn Tuấn