Ngưu hoàng thanh tâm hoàn – cùng tên khác công dụng, thận trọng khi sử dụng

Ngưu hoàng thanh tâm hoàn là một loại thuốc Đông y thường dùng, có tác dụng thanh tâm an thần, hóa đờm, bình phong, thường được sử dụng để điều trị chóng mặt, dấu hiệu đột quỵ, di chứng sau đột quỵ, cao huyết áp, v.v.

Hiện tại, trên thị trường có ba loại “Ngưu hoàng thanh tâm hoàn” chính: Ngưu hoàng thanh tâm hoàn (cục phương), Ngưu hoàng thanh tâm hoàn Đồng Nhân Đường, và Ngưu hoàng thanh tâm hoàn Vạn Thị. Ba loại ngưu hoàng thanh tâm hoàn này có sự khác biệt rất lớn, tuyệt đối không được nhầm lẫn!

Nguồn gốc các loại Ngưu hoàng thanh tâm

Trước hết, cần làm rõ rằng mặc dù các loại Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn này có tên gọi tương tự nhau, nhưng nguồn gốc của bài thuốc và thành phần dược liệu đều khác nhau.

Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn ban đầu xuất phát từ cuốn “Thái Bình Huệ Dân Hòa Tễ Cục Phương” thời Tống. Để phân biệt với các loại Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn ra đời sau này, hiện nay còn gọi là “Cục Phương Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn”. “Thái Bình Huệ Dân Hòa Tễ Cục Phương” được biên soạn bởi Cục Huệ Dân thời Tống, đây là cơ quan y tế do triều đình thiết lập, tương đương với Ủy ban Y tế (Bộ y tế) ngày nay. Vì vậy, đây cũng là tiêu chuẩn thành phẩm thuốc đầu tiên trên thế giới do Trung Quốc tổ chức biên soạn, tập hợp các bài thuốc hiệu quả được sử dụng phổ biến bởi các thầy thuốc và dân gian thời đó. Nhiều bài thuốc nổi tiếng vẫn được lưu truyền đến ngày nay như Chí Bảo Đan, Tô Hợp Hương Hoàn, Hoắc Hương Chính Khí Tán, Phụ Khoa Tiêu Dao Tán, Thất Tiếu Tán, Phì Nhi Hoàn, Tiểu Bão Long Hoàn, v.v. Những bài thuốc này được đánh giá rất cao. Ví dụ, danh y Chu Đan Khê thời Nguyên từng nói: ‘Cuốn “Hòa Tễ Cục Phương” này có thể dùng làm căn cứ để xác minh các bài thuốc hiệu nghiệm, khi dùng thuốc không cần phải tìm thầy thuốc hay sửa đổi, chỉ cần dùng ngay các thành phẩm hoàn tán đã có sẵn, bệnh tật sẽ được chữa khỏi. … Từ thời Tống đến nay, chính quyền xem đây là quy chuẩn, ngành y coi đây là nghề nghiệp, bệnh nhân dựa vào để giữ mạng sống, người dân thì đã quen thuộc với các bài thuốc này như một thói quen văn hóa.

Đến thời Minh, danh y Vạn Toàn trong cuốn “Đậu Chẩn Thế Y Tâm Pháp” cũng đã ghi lại một bài thuốc có tên là Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn, tuy nhiên, công thức và công dụng của nó khác nhiều so với Cục Phương Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn, do đó, hiện nay gọi là “Vạn Thị Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn” để phân biệt.

“Đồng Nhân Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn” là phiên bản được cải tiến bởi Đồng Nhân Đường dựa trên công thức của Cục Phương Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn, chủ yếu loại bỏ hai vị thuốc là chu sa và hùng hoàng, do đó tác dụng cũng có sự thay đổi

Sự khác biệt về thành phần các loại Ngưu hoàng thanh tâm hoàn

Trong Ngưu hoàng thanh tâm hoàn (Cục phương), thành phần “ngưu hoàng” chủ yếu là “ngưu hoàng nuôi cấy ngoài cơ thể.”
Lưu ý: “Ngưu hoàng nuôi cấy ngoài cơ thể” ≠ “ngưu hoàng nhân tạo.”

• Ngưu hoàng nhân tạo: Được chế từ bột mật bò, acid mật, acid mật lợn deoxycholic acid từ lợn, taurine, bilirubin, cholesterol, các nguyên tố vi lượng, v.v.
• Ngưu hoàng nuôi cấy ngoài cơ thể: Được chế từ dịch mật tươi của bò, kết hợp với deoxycholic acid, acid mật, bilirubin phức hợp canxi, v.v.

Sự khác biệt về công dụng và lưu ý khi sử dụng của các loại Ngưu hoàng thanh tâm

1. Ngưu hoàng thanh tâm hoàn (cục phương):

Như đã chia sẻ ở trên, Cục phương Ngưu hoàng thanh tâm có 29 vị thuốc trong đó có sự xuất hiện của Chu sa và Hùng hoàng.

Thuốc có công dụng thanh tâm hóa đờm, khai khiếu thông lạc, trấn kinh trừ phong, ích khí dưỡng huyết được dùng cho các chứng trúng phong, co giật do phong, động kinh, đàm ứ tích tụ, hôn mê thần chí rối loạn, là một bài thuốc nổi tiếng dùng để cấp cứu khi bị đột quỵ, với hiệu quả mạnh mẽ. Tuy nhiên, trong thời hiện đại, do sừng tê giác bị cấm sử dụng vì lý do bảo tồn, nên đã thay thế bằng sừng trâu nước. Xạ hương tự nhiên cũng thường được thay thế bằng xạ hương nhân tạo, đồng thời lớp vàng lá bên ngoài cũng được loại bỏ, khiến hiệu quả của thuốc có phần suy giảm.

Do trong thành phần có nhiều vị bổ dưỡng, nên không thích hợp dùng cho các trường hợp sốt cao do nhiệt tà, phiền táo bất an.

Hơn nữa, chu sa và hùng hoàng trong công thức có tính độc, vì vậy không nên sử dụng lâu dài và cần phải dùng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.

2. Ngưu hoàng thanh tâm hoàn của Đồng Nhân Đường:

Do Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn “Cục Phương” chứa chu sa và hùng hoàng, là các thành phần kim loại nặng, nếu dùng lâu dài với liều lượng lớn có thể dẫn đến ngộ độc tích lũy. Vì vậy, Đồng Nhân Đường đã cải tiến công thức này thành “Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn Đồng Nhân”, loại bỏ Chu sa và Hùng hoàng, tăng cường độ an toàn, thích hợp cho việc sử dụng lâu dài hơn, tuy nhiên hiệu quả trấn kinh trừ phong cũng giảm đi.

Thuốc hù hợp với người trẻ tuổi lẫn người lớn tuổi, dù thể chất mạnh hay yếu cũng có thể dùng, và thời gian dùng có thể kéo dài hơn.

Ngưu hoàng thanh tâm hoàn của Đồng Nhân Đường có tác dụng ích khí dưỡng huyết, trấn kinh an thần, hóa đàm tức phong. Thường được sử dụng cho các trường hợp khí huyết bất túc, đờm nhiệt quấy nhiễu gây ra các triệu chứng như chóng mặt, méo miệng, nói khó, hôn mê, v.v. Những triệu chứng này cũng tương tự như bệnh đột quỵ trong y học hiện đại, hay còn gọi là nhồi máu não.

3. Ngưu hoàng thanh tâm hoàn của Vạn Thị:

Nghiêng về thanh tâm an thần. Thuốc này gồm 6 vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt giải độc, hóa đờm khai khiếu, thanh tâm an thần.

Thích hợp cho các trường hợp nhiệt nhập tâm bào, nhiệt thịnh động phong với các biểu hiện sốt cao, mặt đỏ, phiền táo bất an, hôn mê nói sảng, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng.

Thuốc này cũng thường được dùng cho trẻ em bị sốt cao, co giật, nhưng không nên dùng cho các trường hợp đột quỵ do thiếu khí huyết hoặc âm hư dương cang.

Có thể thấy rằng công thức và công dụng của Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn Vạn Thị có sự khác biệt lớn so với hai loại Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn Cục phương và Đồng nhân.

Hy vọng những thông tin về các loại Ngưu hoàng thanh tâm có thể giúp ích cho các bạn trong việc lựa chọn sản phẩm phù hợp với tình trạng sức khỏe.

BS Uông Mai

Bài viết liên quan:

Ý kiến chuyên gia về việc sử dụng An cung ngưu hoàng hoàn Bài thuốc Bát vị hoàn (Bát vị địa hoàng hoàn – 八味地黄丸) Thận trọng khi sử dụng thuốc có nguồn gốc từ đất sét (Smecta) trong điều trị tiêu chảy cấp ở trẻ dưới 2 tuổi Bài thuốc Lục vị địa hoàng hoàn