Vị thuốc mộc hương là vị thuốc phổ biến xuất hiện trong hầu hết các bài thuốc đông y điều trị chứng rối loạn tiêu hóa. Trải qua hàng ngàn năm, các nhà khoa học càng muốn tìm hiểu sâu hơn về ứng dụng của mộc hương trong chăm sóc sức khỏe con người. Vậy vị thuốc mộc hương có mấy loại? mộc hương có tác dụng gì đối với sức khỏe?
1. Mộc hương là cây gì?
Theo thống kê của các nhà thực vật học thì có tới hơn 300 loài mộc hương. Mộc hương dùng làm thuốc là cây thuộc họ cúc, thân cỏ, sống lâu năm. Bộ phận dùng làm thuốc là phần rễ khô, cứng, chắc, thơm nồng và nhiều dầu.
Có khá nhiều loại mộc hương như:
- Vân mộc hương (雲木香) – Radix Saussureae lappae là rễ của cây vân mộc hương – Saussureae lappae Clarke. Đây là loại mộc hương phổ biến nhất, trồng ở cùng Vân Nam – Trung Quốc còn có tên khác là Quảng mộc hương, Thanh mộc hương, mộc hương bắc… Hoa màu lam tím.
- Xuyên mộc hương (川木香) – Jurinea aff souliei Franch. Cây thường được trồng ở vùng Tứ Xuyên – Trung Quốc còn có tên gọi khác là Thiết bản mộc hương.
- Thổ mộc hương (土木香) – Radix Helenii là rễ của cây thổ mộc hương – Inula helenium L. Cây được trồng nhiều ở Châu Âu, Trung Đông, Bắc Mỹ đặc biệt là khu vực Tây Tạng. Hoa màu vàng
2. Cây mộc hương có tác dụng gì?
Mộc hương có mùi hương gỗ rõ rệt. Mộc hương thường sần sùi màu vàng hoặc nâu nhạt. Nó có đặc tính khử trùng, kháng vi-rút, chống co thắt, diệt khuẩn, tiêu hóa, tiêu diệt, long đờm, hạ huyết áp, hạ sốt, chất kích thích, thuốc bổ và chữa dạ dày. Nó được sử dụng như một chất tạo hương vị trong đồ uống có cồn, bánh kẹo và nước giải khát. Có nhiều tác dụng điều trị bệnh của mộc hương đã được nghiên cứu chứng minh bằng y học hiện đại.
2.1. Tác dụng chống viêm giảm đau
Mộc hương chứa các hợp chất tạo mùi thơm được gọi là tecpen có thể làm giảm đau và chống viêm bằng cách ức chế enzym cyclooxygenase (COX). Đây cũng là loại enzym đích mà các thuốc chống viêm giảm đau không steroid như ibuprofen hướng tới.
2.2. Hỗ trợ hệ thống miễn dịch
Mộc hương giúp tăng cường hệ thống miễn dịch bằng cách loại bỏ vi khuẩn, virus và các tác nhân nhiễm trùng khác. Nó cũng hữu ích cho bệnh hen suyễn, viêm phế quản và ho mãn tính.
2.3. Hỗ trợ tiêu hóa
Tinh dầu mộc hương làm sạch đường tiêu hóa và thúc đẩy quá trình tiêu hóa thức ăn. Sử dụng một vài giọt dầu này trong trà ấm sẽ hỗ trợ các chức năng tiêu hóa.
Theo y học cổ truyền, mộc hương được sử dụng cho các triệu chứng khí trệ của Tỳ và vị bao gồm kém ăn, khó tiêu, chướng bụng, đau bụng thượng vị, tiêu chảy. Đồng thời làm giảm đau mạn sườn, căng tức và đau nhức cũng như miệng đắng, rêu lưỡi vàng và vàng da có thể liên quan đến tổn thương gan.
Người ta đã sử dụng nó trong y học cổ truyền để điều trị nhiễm trùng giun (giun tròn). Một nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Hiệp hội Y khoa Pakistan được thực hiện vao năm 1991 trên 36 trẻ em báo cáo rằng một liều duy nhất của chiết xuất mộc hương có hiệu quả tương đương với dược phẩm Combantrin (pyrantel pamoate) trong việc điều trị 36 trẻ bị nhiễm giun kim đường ruột.
Nó có hiệu quả đối với bệnh ung thư. Nghiên cứu thử nghiệm tế bào ung thư dạ dày của con người cho thấy loại thảo mộc này ngăn chặn sự phát triển của khối u.
Hoạt chất costunolide trong dịch chiết Mộc hương có tác dụng chống loét mạnh. Nghiên cứu nước sắc mộc hương sử dụng cho bệnh nhân viêm dạ dày mạn tính thông qua đường uống. Sau đó tiến hành kiểm tra sự thay đổi của các yếu tố như tổng lượng acid dạ dày, gastrin huyết thanh và nồng độ somatostatin huyết tương. Kết quả trên 5 tình nguyện viên khỏe mạnh cho thấy nước sắc mộc hương
- đẩy nhanh thời gian làm trống dạ dày và giải phóng motilin nội sinh (P <0,01),
- không có sự thay đổi về tổng lượng acid, nồng độ somatostatin huyết tương và nồng độ gastrin huyết thanh (P> 0,05).
2.4. Mộc hương tác động lên hệ tim mạch
Một nghiên cứu trên thỏ cho thấy chiết xuất mộc hương cải thiện lưu lượng máu mạch vành và giảm nhịp tim. Tác dụng này tương tự như ở thỏ được điều trị bằng dược phẩm như digoxin và diltiazem.
Một số nghiên cứu đã gợi ý rằng mộc hương có thể tăng cường sức khỏe tim mạch, mặc dù cơ chế hoạt động chính xác vẫn chưa được biết.
Theo một nghiên cứu của Trường cao đẳng dược Annamacharya – Ấn Độ cho thấy những con chuột bị đau thắt ngực do hóa chất được bảo vệ khỏi tổn thương cơ tim nếu được cung cấp chiết xuất mộc hương đường uống trong 28 ngày. Không giống như những con chuột không được điều trị, những con được điều trị bằng mộc hương không có bất thường trong các xét nghiệm máu liên quan đến tổn thương cơ tim.
Một nghiên cứu tương tự đăng trên Tạp chí Khoa học Dược phẩm Pakistan báo cáo rằng những con thỏ được cho uống ba liều chiết xuất mộc hương đã cải thiện lưu lượng máu mạch vành và giảm nhịp tim so với những con thỏ không được điều trị. Tác dụng này tương tự như ở thỏ được điều trị bằng dược phẩm digoxin và diltiazem.
2.5. Mộc hương tốt cho gan
Mộc hương có lợi cho việc điều trị bệnh gan theo nhiều nghiên cứu.
Theo nghiên cứu của Chabrol và Charonnat (1935) thì thổ mộc hương và hoạt chất của nó là helenin có tác dụng kích thích tiết mật trực tiếp và rất mạnh, dùng trong những trường hợp kém gan, sung huyết gan, vàng da.
Một nghiên cứu năm 2010 được công bố trên tạp chí Phytotherapy Research cho thấy mộc hương có thể hỗ trợ điều trị một số tổn thương gan nhất định. Theo các nhà nghien cứu, những con chuột bị viêm gan do hóa chất ít bị tổn thương gan hơn khi được điều trị bằng chiết xuất mộc hương.
Đại học Quốc tế Nagasaki năm 2020 công bố costunolide (CL) và dehydrocostuslactone (DCL) có trong chiết xuất từ rễ cây mộc hương đã ngăn chặn đáng kể sự gia tăng của tế bào ung thư biểu mô tế bào gan HepG2 và ức chế quá trình tự chết.
Viện Nghiên cứu Thực vật Quốc gia – Ấn Độ 2007 công bố về tác dụng của Sesquiterpene lacton – một phytoconstituents chính của mộc hương. Các thí nghiệm dược lý khác nhau trong một số mô hình in vitro và in vivo đã chứng minh một cách thuyết phục khả năng của Mộc hương thể hiện các hoạt động chống viêm, chống loét, chống ung thư và bảo vệ gan, hỗ trợ cho lý do đằng sau một số công dụng truyền thống của nó.
2.6. Mộc hương với làn da
Tinh dầu mộc hương giúp làm chậm quá trình lão hóa. Nó chống lại các gốc tự do – nguyên nhân gây ra nếp nhăn, da chảy sệ và các đốm đồi mồi. Nó cũng hữu ích cho các bệnh về da như chàm, vẩy nến và gàu. Nó giúp chữa lành vết viêm da.
Một nghiên cứu của Viện nghiên cứu thực phẩm Hàn Quốc kết luận mộc hương và trắc bách diệp có tác dụng hiệp đồng làm giảm triệu chứng của viêm da dị ứng/viêm da cơ địa bằng cách làm giảm hoạt động tiền viêm và phản ứng miễn dịch kích thích
Các đặc tính chữa bệnh của tinh dầu mộc hương cũng giúp điều trị các vết xước, vết cắt, vết cắn. Nó giúp loại bỏ vi khuẩn và nhiễm trùng ở vết thương hở đồng thời làm săn se bề mặt tổn thương.
3. Một số lưu ý khi sử dụng mộc hương
Mộc hương thường được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) coi là an toàn (GRAS) khi được sử dụng như một loại thực phẩm chức năng . Các tác dụng phụ thường gặp có thể bao gồm chóng mặt và buồn nôn.
- Việc sử dụng quá nhiều dầu mộc hương có thể dẫn đến những tác dụng phụ không mong muốn. Nên sử dụng theo liều lượng hướng dẫn của bác sĩ.
- Phụ nữ mang thai và cho con bú nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Những người bị dị ứng với các họ thực vật thuộc họ Cúc hoặc họ Compositae như cỏ phấn hương, cúc vạn thọ, hoa cúc, cúc tần… nên tránh.
- Nó chứa axit Aristolochic có thể gây hại cho thận và có thể gây ung thư khi dùng với liều lượng lớn.
- Những người cao huyết áp cần thận trọng khi sử dụng
BS Uông Mai
Nội khoa Việt Nam
