Bệnh melioidosis, còn được gọi là bệnh Whitmore, là một bệnh truyền nhiễm có thể lây nhiễm cho người hoặc động vật. Bệnh gây ra bởi vi khuẩn Burkholderia pseudomallei, khi vào cơ thể, vi khuẩn này sẽ tấn công nhiều cơ quan, dẫn đến suy đa tạng rồi sốc, tử vong sau 48h vào viện.
Vi khuẩn gây bệnh Melioidosis
Burkholderia pseudomallei thuộc họ Pseudomonadaceae , họ này bao gồm những trực khuẩn Gram âm, hiếu khí, di động bằng một hoặc nhiều lông ở một đầu (trừ Burkholderia mallei không di động), chúng chuyển hóa năng lượng bằng hình thức oxy hóa carbohydrate, không lên men các loại đường. Có enzyme oxydase và enzyme catalase. Chúng phân bố rộng rãi trong thiên nhiên, chỉ một số loài có khả năng gây bệnh ở người, động vật hoặc thực vật.
B. pseudomallei có mặt trong tự nhiên, đặc biệt được tìm thấy trong các cánh đồng lúa nước ở vùng Đông Nam Á. Chúng sống hàng tuần đến hàng tháng ở nơi ẩm nếu gặp điều kiện thích hợp như không có ánh sáng mặt trời và lạnh.
Do vi khuẩn phân bố rộng rãi trên đồng ruộng, 30-50% nông dân khoẻ mạnh sống trong vùng B. pseudomallei lưu hành có kháng thể chống vi khuẩn này. Khi bị bệnh, kháng thể tăng cao và còn tồn tại vài tháng sau khi khỏi bệnh. Tuy nhiên, kháng thể này không có vai trò bảo vệ, bệnh nhân có thể bị tái nhiễm hoặc tái phát một cách dễ dàng.
Vùng dịch tễ
Trong khi nhiễm melioidosis đã diễn ra trên toàn thế giới, Đông Nam Á và Bắc Úc là những khu vực chủ yếu được tìm thấy.
Tại Hoa Kỳ, các trường hợp được xác nhận được báo cáo trong những năm trước đã dao động từ 0 đến 5 và đã xảy ra giữa những người đi du lịch và người nhập cư đến từ những nơi mà căn bệnh này lan rộng.
Hơn nữa, nó đã được tìm thấy trong số quân đội của tất cả các quốc tịch đã phục vụ trong các khu vực có bệnh lan rộng.
Số lượng lớn nhất của các trường hợp melioidosis được báo cáo trong: Thái Lan, Malaysia Singapore, Bắc Úc.
Mặc dù hiếm khi được báo cáo, các trường hợp được cho là thường xuyên xảy ra trong hầu hết các tiểu lục địa Ấn Độ, Miền Nam Trung Quốc, Hồng Kông, Đài Loan, Việt Nam, Indonesia, Campuchia, Lào, Myanmar
Bên ngoài Đông Nam Á và Úc, các trường hợp đã được báo cáo ở Nam Thái Bình Dương (New Caledonia), Sri Lanka, Mexico, El Salvador, Panama, Ecuador, Peru, Guyana, Puerto Rico, Martinique, Guadeloupe, Brazil, Các bộ phận của Châu Phi và Trung Đông
Nguồn lây truyền bệnh Melioidosis
Đây là một căn bệnh của khí hậu nhiệt đới, đặc biệt là ở Đông Nam Á và miền bắc Australia. Các vi khuẩn gây bệnh melioidosis được tìm thấy trong nước và đất bị ô nhiễm. Nó lây lan sang người và động vật thông qua tiếp xúc trực tiếp với nguồn bị ô nhiễm.
Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng có 3 con đường lây truyền bệnh Melioidosis đó là tiếp xúc ngoài da, hít, nuốt trong đó tiếp xúc qua da đặc biệt là các vết thương là con đường phổ biến nhất. Có thể nhận thấy điều này qua đặc điểm chung nghề nghiệp của các bệnh nhân đa phần là người làm nông nghiệp, thường xuyên tiếp xúc với đất.
Nhiễm bệnh Melioidosis qua đường hít thở vẫn đang là một giả thuyết suy luận. Tuy nhiên có nhiều bằng chứng cho thấy các ca nhiễm bệnh ở Úc có thể là do thời tiết khắc nghiệt ở nơi đây khiến vi khuẩn từ trong đất có thể bị đẩy vào không khí. Đây được coi là con đường lây bệnh chính ở vùng này.
Lây truyền Melioidosis qua đường nuốt – ăn uống được khẳng định thông qua bằng chứng rằng các lòai động vật chăn thả sau khi tiêu thụ nguồn nước ô nhiễm bị mắc bệnh.
Mọi người đều có thể nhiễm bệnh Melioidosis thông qua tiếp xúc trực tiếp với đất, nước bị ô nhiễm. Con người và động vật được cho là bị nhiễm vi khuẩn gây bệnh do hít phải bụi bẩn hoặc sử dụng nguồn nước bị nhiễm khuẩn, tiếp xúc với đất bị ô nhiễm đặc biệt qua các vết trầy xước trên da.
Rất hiếm các trường hợp lây từ người sang người. Các loài động vật thường mắc bệnh bao gồm cừu, dê, lợn, ngựa, mèo, chó, gia sức khác…
Đối tượng và yếu tố nguy cơ
Tỷ lệ mắc bệnh có mối liên quan chặt chẽ với các yếu tố nguy cơ cụ thể. Đối tượng bệnh nhân tập trung chủ yếu ở người trưởng thành 40 – 60 tuổi và mắc kèm các bệnh lý tiềm ẩn.
Đái tháo đừng là yếu tố nguy cơ cao khi có tới gần 50% các bệnh nhân mắc kèm tiểu đường.
Uống nhiều rượu bia, suy thận mạn tính, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính cũng là những đối tượng mắc Melioidosis khá phổ biến. Trong khi nhiễm HIV dường như không phải là yếu tố nguy cơ
Cũng có những bằng chứng cho thấy người có khối u ác tính, u nang, u xơ có thể cũng nằm trong nhóm nguy cơ tuy nhiên bằng chứng chưa rõ ràng.
Mặc dù những người khỏe mạnh cũng có thể bị bệnh melioidosis, nhưng có những đối tượng nguy cơ cao mắc bệnh hơn cả bao gồm người mắc bệnh tiểu đường, bệnh gan, thận, bệnh thalassemia, ung thư, suy giảm miễn dịch, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và các bệnh phổi khác…
Dấu hiệu nhận biết bệnh melioidosis
Thời gian ủ bệnh
Thời gian ủ bệnh cho bệnh melioidosis có thể khá thay đổi. Thời gian ủ chính xác rất khó xác định vì nó có thể không rõ ràng hoặc không biết khi tiếp xúc xảy ra; dữ liệu trong lĩnh vực nghiên cứu này là vô cùng hạn chế.
Mặc dù nó không phổ biến, một số báo cáo cho thấy thời gian ủ bệnh kéo dài vài thập kỷ. Khoảng thời gian dài nhất được biết đến giữa phơi nhiễm và nhiễm trùng lâm sàng là 62 năm trong một cựu chiến binh Thế chiến II.
Trong một nghiên cứu trên 52 trường hợp, thời gian ủ bệnh trung bình là 9 ngày (tầm 1 đến 21 ngày).
Nói chung các triệu chứng xuất hiện hai đến bốn tuần sau khi tiếp xúc.
Triệu chứng của bệnh Whitmore
Tổn thương do nhiễm trùng Melioidosis ở rất nhiều cơ quan trong cơ thể do vậy các triệu chứng bệnh rất đa dạng và dễ nhầm lẫn với nhiều bệnh khác. Biểu hiện lâm sàng của bệnh melioidosis tự nhiên rất khác nhau và có thể bao gồm viêm phổi có hoặc không có nhiễm trùng máu hoặc nhiễm trùng cục bộ liên quan đến da và các cơ quan mô mềm.
Các tổn thương cục bộ: Hình thức này thường biểu hiện dưới dạng loét, nốt sần hoặc áp xe da và có thể do tiêm truyền qua vết vỡ trên da và có thể gây sốt và đau cơ nói chung. Nhiễm trùng có thể vẫn còn cục bộ, hoặc có thể tiến triển nhanh chóng qua dòng máu.
Tổn thương tại phổi: Đây là hình thức phổ biến nhất của bệnh và có thể tạo ra một hình ảnh lâm sàng của viêm phế quản nhẹ đến viêm phổi nặng. Sự khởi đầu của typioall melioidosis phổi được đánh dấu bằng sốt cao, nhức đầu, chán ăn và đau nhức cơ nói chung. Đau ngực là phổ biến, nhưng ho không đặc hiệu hoặc tình trạng tiết đờm bình thường là dấu hiệu đặc trưng của dạng melioidosis này. Tổn thương khoang phổi có thể được nhìn thấy trên X-quang ngực, tương tự như những gì nhìn thấy trong bệnh lao phổi.
Nhiễm trùng máu: Bệnh nhân có các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn như bệnh tiểu đường và suy thận có nhiều khả năng phát triển dạng bệnh này, thường dẫn đến sốc nhiễm trùng. Các triệu chứng của nhiễm trùng máu có thể bao gồm sốt, nhức đầu, suy hô hấp, khó chịu ở bụng, đau khớp, đau cơ và mất phương hướng. Đây thường là một bệnh nhiễm trùng khởi phát nhanh và áp xe có thể được tìm thấy trên khắp cơ thể, đáng chú ý nhất là ở gan, lá lách hoặc tuyến tiền liệt.
Nhiễm trùng lan tỏa: Melioidosis phổ biến biểu hiện với sự hình thành áp xe ở các cơ quan khác nhau của cơ thể, và có thể hoặc không liên quan đến nhiễm trùng huyết. Các cơ quan liên quan thường bao gồm gan, phổi, lá lách và tuyến tiền liệt; sự liên quan của khớp, xương, nội tạng, hạch bạch huyết, da hoặc não cũng có thể xảy ra. Nhiễm trùng lan tỏa có thể được nhìn thấy trong bệnh melioidosis cấp tính hoặc mãn tính. Các dấu hiệu và triệu chứng, ngoài sốt, có thể bao gồm giảm cân, đau dạ dày hoặc ngực, đau cơ hoặc khớp, và đau đầu hoặc co giật.
Chẩn đoán bệnh Melioidosis
Melioidosis được chẩn đoán bằng cách phân lập Burkholderia pseudomallei từ máu, nước tiểu, đờm, tổn thương da hoặc áp xe; hoặc bằng cách phát hiện một phản ứng kháng thể với vi khuẩn.
Nuôi cấy vi sinh vẫn là phương pháp tiêu chuẩn để chẩn đoán melioidosis, nhưng phương pháp này không tối ưu vì độ nhạy có thể thấp tới 60%
Mẫu bệnh phẩm nên được lấy từ máu, cổ họng, nước tiểu, dịch tiết đường hô hấp, mủ và tổn thương bề mặt khi thích hợp, cho tất cả các bệnh nhân nghi ngờ mắc bệnh.
PCR phát hiện B. pseudomallei và B. mallei trong các mẫu lâm sàng đã được mô tả, nhưng ít nhạy cảm hơn so với nuôi cấy
Nhuộm gram và kiểm tra dưới kính hiển vi ánh sáng của bệnh phẩm lâm sàng hoặc khuẩn lạc vi khuẩn có thể xác định trực khuẩn gram âm có hình dạng hạt hoặc an toàn, nhưng sự xuất hiện này không đặc hiệu đối với B. pseudomallei .
Các phương pháp xác định vi khuẩn sử dụng các xét nghiệm với kháng thể đa dòng hoặc đơn dòng chống lại B. pseudomallei và B. mallei đã được mô tả, xét nghiệm miễn dịch huỳnh quang trực tiếp có thể được áp dụng trực tiếp trên các mẫu bệnh phẩm và đã được báo cáo có độ nhạy 66% và xét nghiệm ngưng kết latex có thể được sử dụng để xác định khuẩn lạc
Thời gian dẫn đến kết quả nuôi cấy dương tính (tương quan với mức độ nhiễm khuẩn huyết) là một chỉ số tiên lượng tử vong. Melioidosis dẫn đến tỷ lệ tử vong là 74% nếu cấy máu cho kết quả dương tính trong vòng 24 giờ, so với tỷ lệ tử vong 41% nếu> 24 giờ trôi qua trước khi cấy máu trở nên dương tính
Điều trị bệnh Melioidosis
Chẩn đoán melioidosis không thể được thực hiện một cách chính xác khi đánh giá lâm sàng đơn thuần vì melioidosis có thể gây ra một loạt các biểu hiện lâm sàng không đặc hiệu. Các bác sĩ lâm sàng gặp nhiều khó khăn để xác định trên lâm sàng liệu một người bị bệnh melioidosis hay nhiễm trùng do vi khuẩn khác. Các dấu hiệu và triệu chứng lâm sàng mơ hồ và chẩn đoán sai có thể dẫn đến điều trị theo kinh nghiệm không hiệu quả do sự kháng thuốc của B. pseudomallei đối với nhiều loại thuốc kháng sinh.
Khi chẩn đoán xác định nhiễm melioidosis, bệnh nhân có thể được điều trị bằng cách sử dụng thuốckháng sinh thích hợp.
Các loại nhiễm trùng và quá trình điều trị sẽ ảnh hưởng đến kết quả lâu dài. Điều trị thường bắt đầu bằng liệu pháp kháng sinh đường tiêm truyền giai đoạn điều trị tăn cường trong 10 – 14 ngày, sau đó là 3-6 tháng điều trị kháng sinh đường uống.
Giai đoạn điều trị bằng đường uống làm giảm đáng kể nguy cơ tái phát chỉ có thể xảy ra với thuốc kháng khuẩn tiêm tĩnh mạch. Ngoài sự sẵn có của thuốc kháng khuẩn thích hợp, việc tiếp cận các cơ sở chăm sóc đặc biệt đã được trích dẫn là một yếu tố đóng góp quan trọng cho kết quả thành công
B. pseudomallei có khả năng kháng tự nhiên với nhiều loại thuốc kháng sinh, và tính kháng này phải được tính đến khi lựa chọn phương pháp điều trị thích hợp cho giai đoạn tăng cường và giai đoạn diệt trừ (đường uống). Các nhóm thuốc kháng sinh thường không phù hợp để điều trị bao gồm-lactam thế hệ đầu, aminoglycoside, macrolide và fluoroquinolones.
B. mallei có cấu hình kháng tương tự ngoại trừ macrolide và aminoglycoside. Kháng ceftazidime nguyên phát là một sự kiện tự nhiên hiếm gặp (<1%), nhưng tần số này có thể được đánh giá thấp. Carbapenem ít nhạy cảm nhất với-lactamase được mã hóa tự nhiên từ B. pseudomallei. Không có báo cáo về các trường hợp B. pseudomallei kháng carbapenem đã được công bố.
Các thuốc có hiệu quả chống lại bệnh melioidosis gồm một số loại kháng sinh mà vi khuẩn chưa kháng lại.
Điều trị đầu tay trong giai đoạn điều trị tích cực tiêm tĩnh mạch ban đầu thường là chế độ điều trị bằng ceftazidime hoặc carbapenem (meropenem hoặc imipenem)
Điều trị đường uống giai đoạn tiêu diệt chủ yếu dùng Trimethoprim-sulfamethoxazole uống mỗi 12 giờ hoặc Amoxicillin / axit clavulanic (co-amoxiclav) được thực hiện mỗi 8 giờ
Bệnh nhân bị dị ứng penicillin nên thông báo cho bác sĩ của mình, người có thể kê toa một liệu trình điều trị thay thế.
Phòng bệnh Melioidosis
Ở những nơi bệnh lan rộng , việc tiếp xúc với đất hoặc nước bị ô nhiễm có thể khiến người ta có nguy cơ mắc bệnh melioidosis.
Tuy nhiên, ở những khu vực này, có những điều mà một số nhóm người nhất định có thể làm để giúp giảm thiểu rủi ro phơi nhiễm:
- Những người có vết thương ngoài da và những người mắc bệnh tiểu đường hoặc bệnh thận mãn tính có nguy cơ mắc bệnh melioidosis và nên tránh tiếp xúc với đất và nước đọng.
- Những người thực hiện công việc nông nghiệp nên mang ủng, có thể ngăn ngừa nhiễm trùng qua bàn chân và chân dưới.
- Nhân viên y tế có thể sử dụng các biện pháp phòng ngừa tiếp xúc tiêu chuẩn (mặt nạ, găng tay và áo choàng) để giúp ngăn ngừa nhiễm trùng.
Tài liệu tham khảo
https://www.cdc.gov/melioidosis/prevention/index.html
https://wwwnc.cdc.gov/eid/article/18/12/12-0638_article
BS Thanh Mai – Hội Nội khoa Việt Nam
Lời khuyên dành cho mọi người Trong giai đoạn này, nếu người dân làm việc và tiếp xúc nhiều với đất (đa số nông dân), có tiền sử bệnh tiểu đường hoặc các bệnh mãn tính về thận và phổi, có những triệu chứng sốt kèm theo viêm phổi thì nên đến ngay các cơ sở y tế uy tín có phòng xét nghiệm vi sinh để được khám, xét nghiệm và điều trị bệnh kịp thời. Đối với các bác sĩ, khi nghi ngờ bệnh nhân nhiễm bệnh Whitmore thì nên cho chỉ định cấy máu, mủ, đờm và nước tiểu ngay. Để biết thêm nhiều thông tin về bệnh, xin vui lòng tham gia Hội facebook kín “Hội nghiên cứu bệnh melioidosis tại Việt Nam” để nhận được những chỉ dẫn, giúp đỡ từ những người có kinh nghiệm về Whitmore tại Việt Nam. TS. Trịnh Thành Trung Trưởng phòng Nghiên cứu khoa học, Viện Vi Sinh vật và Công nghệ sinh học ĐHQGHN |
